GENEL BİLGİ

DOLAŞIM SİSTEMİ

Bir hücreli canlılarda, ortamdan oksijenin ve besinin alınması ile karbondioksit ve atıkların uzaklaştırılması bütün vücut yüzeyiyle yapılır. Bunları gerçekleştirmek için özel bir yapıya gerek yoktur. Sadece, hücre içinde bazı sitoplazma hareketleri görülebilir.

Çok hücrelilerde ise alınan besinleri ve oksijeni hücrelere ulaştırma ve atık maddeleri uzaklaştırmak için bir taşıma sistemine ihtiyaç vardır. Hayvanlarda bu işlemleri gerçekleştiren sisteme dolaşım sistemi denir.

Omurgasız hayvanlardan; sünger, sölenter ve yassı solucanlarda dolaşım sistemi bulunmaz.

Bu canlılarda dolaşım; difüzyon, osmoz ve aktif taşıma ile yapılır. Geri kalan hayvanlarda, dolaşım sistemi bulunur.

 Dolaşım sistemi; açık ve kapalı dolaşım sistemi olmak üzere ikiye ayrılır.

Açık Dolaşım Sistemi

Kalp, kan, atardamar ve toplardamardan oluşur. Kılcal damar bulunmaz. Kan kısmen damarlarla, kısmen de sinüs adı verilen vücut içi boşluklarında dolaşır.

Kan sıvısı, doku sıvısı ayırımı yoktur. (hemolenf sıvısı bulunur)Kanın akış hızı yavaştır. Hareket yeteneği az olan canlılarda görülür. Omurgasızların büyük bir kısmında görülür.

Açık dolaşım; ahtapot ve mürekkep balığı haricindeki yumuşakçalarda, eklem bacaklılarda ve derisi dikenliler bulunur.

  Böceklerde, trake solunumu olduğundan;  kanlarında solunum gazları taşınmaz.

  Böceklerin sırtlarında, 7-10 odacıklı kalp görevi yapan atar damar bulunur. Kan daima, arkadan öne doğru akar.

  

Kapalı Dolaşım Sistemi

    Kalp, kan, atardamar, kılcal damar ve toplardamardan oluşur.

  

Kapalı dolaşım omurgasızlardan; halkalı solucanlarda, ahtapot, mürekkep balığında ve tüm omurgalılarda görülür. İlk kapalı dolaşım, toprak solucanında görülür.

   Toprak solucanlarının sırtlarında, kalp görevi yapan, 5 odacıklı atar damar bulunur. Kan sırtta, önden arkaya doğru; karın kısmında ise arkadan öne doğru akar.

Balıklarda Dolaşım Sistemi

   Balıkların kalbi; bir karıncık ve bir kulakçık olmak üzere 2 odacıktan oluşmuştur. Vücutta kirlenen kan, toplardamarlarla, kalbe gelir. Kan, kalpten solungaçlara pompalanır. Solungaçlara temizlenen kan, bütün vücut hücrelerine dağılır. Kalpte kirli, vücutta temiz kan dolaşır. Balıklarda küçük dolaşım görülmez.

Kurbağalarda Dolaşım Sistemi

   Kurbağalarda kalp, iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere; 3 odacıktan oluşmuştur. Vücutta kirlenen kan sağ kulakçığa, akciğerde temizlenen kan ise sol kulakçığa gelir. Kulakçıkların kasılması ile kan, karıncığa geçer. Kirli ve temiz kan karıncıkta birbirleriyle karışır. Kalpte ve vücutta karışık kan dolaşır.

  

Sürüngenlerde Dolaşım Sistemi

   Yılan, kertenkele ve kaplumbağalarda kalp; 2 kulakçık ve 1 karıncık olmak üzere 3 odacıktan oluşmuştur. Karıncıkta yarım perde bulunur. Temiz ve kirli kan karıncıkta karışır. Kalplerinde ve vücutlarında karışık kan dolaşır.

   Timsahlarda kalp, 2 kulakçık ve 2 karıncık olmak üzere; 4 odacıktan oluşmuştur. Arıcıklarda temiz ve kirli kan birbiriyle karışmaz. Kalpten çıkan kan,  panizza kanalı adı verilen bir kanalla birbirine karışır. Kalpte, temiz; vücutta ise karışık kan dolaşır.

Kuşlarda Dolaşım Sistemi

  Kuşlarda kalp, 2 kulakçık ve 2 karıncık olmak üzere; 4 odacıktan oluşmuştur. Temiz ve kirli kan, kalpte ve vücutta birbirine karışmaz.

Memelilerde Dolaşım Sistemi

 Memelilerde kalp, 2 kulakçık ve 2 karıncık olmak üzere; 4 odacıktan oluşmuştur. Temiz ve kirli kan, kalpte ve vücutta birbirine karışmaz.

 Not:  Aort, kuşlarda sağa; memelilerde ise sola dönmüştür.

İnsanda Dolaşım Sistemi

 İnsanda dolaşım; kanın yapısı, kalbin yapısı ve çalışması, damarların yapısı ve madde alış verişi, dolaşım çeşitleri, lenf sistemi ve bağışıklık olmak üzere değişik bölümlerde incelenir.

Kalbin Yapısı Ve Çalışması

  Kalp, göğüs boşluğunda, diyaframın üstünde ve iki akciğer arasında, kanın akması için gerekli basıncı sağlayan bir pompadır.

  Kalp, üstte iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere dört bölmelidir. Kalp üç tabakalıdır. En dışta iki katlı zardan meydana gelen perikart, orta kısımda kalp kasından meydana gelen miyokart, en iç kısımda ise endokart tabakası bulunur.

   Kalbin çalışması, kalp kasının kasılıp(sistol),gevşemesi(diastol)ile olur.

Kan Damarların Yapısı

  İnsanın dolaşım sisteminde, diğer omurgalılarda olduğu gibi atardamar, toplardamar ve kılcal damar olmak üzere üç tip damar bulunur.

1-Atardamarlar: Kanı kalbin karıncıklardan diğer organlara taşıyan damarlardır.O₂ bakımından akciğer atardamarı kirli kan, diğer atardamarlar ise temiz kan taşır.

 En büyük atardamar aort atardamarıdır. Atardamarlar içinde kanın hareketi, karıncıkların itme kuvveti ile oluşan kan basıncı ile sağlanır.

2-)Toplardamar: Dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve ince bağırsaktan emilen besin maddelerini kalbin kulakçıklarına taşıyan damarlardır. Akciğer toplardamarı O₂ bakımından temiz kan, diğer atardamarlar ise kirli kan taşır.

3-)Kılcal Damarlar: Atardamarlarla toplardamarlar arasında bulunan en ince çaplı damarlardır. Yapıları tek sıralı epitel dokudan meydana gelmiştir.

İNSANDA KAN DOLAŞIMI

1-)Büyük Kan Dolaşımı: Sol karıncıktan başlar, sağ karıncıkta sona erer. Karıncıkların kasılması ile sol karıncıktaki temiz kan(oksijence zengin, karbondioksitçe fakir) sol karıncıktan aorta pompalanır.

2-)Küçük Kan Dolaşımı: Sağ karıncıktan başlar sol kulakçıkta sona erer. Büyük kan dolaşımı ile sağ kulakçığa dolan kirli kan, buradan sağ kulakçığa geçer ve karıncıkların kasılması ile kirli kan, sağ karıncıktan akciğer atardamarına pompalanır.